Trasa IV Unisław Śląski – Lesista Wielka (szczeliny wiatrowe) – Kowalowa – Sokołowsko
Powieści związane z trasą:
• Joanna Bator, Gorzko, gorzko, Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
• Olga Tokarczuk, Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
• Agnieszka Jeż, Pastwa, Wydawnictwo Luna, Warszawa 2024
Centralnym miejscem trasy IV jest wieś Sokołowsko w gminie Mieroszów, do roku 1946 nosząca nazwę Görbersdorf. Literacką popularność przyniosła mu powieść Joanny Bator Gorzko, gorzko. Opowiada ona historię czterech pokoleń kobiet z rodu Hansa Kocha, wytwórcy wędlin z Langwaltersdorfu (Unisław Śl.). Jej akcja zaczyna się w roku 1938, a kończy w czasach współczesnych. Powieść fascynuje wykreowanymi w niej postaciami kobiecymi, atmosferą rodzinnego thrillera, świetnie oddanymi realiami czasów, w których toczy się akcja, a wędrując śladami bohaterek można zwiedzić nie tylko Sokołowsko i jego okolice, ale również Wałbrzych (trasa I).
Akcja Empuzjonu Olgi Tokarczuk rozgrywa się w roku 1913, gdy Görbersdorf był słynnym na całą Europę uzdrowiskiem dla osób chorych na płuca. Jednym z elementów kuracji były spacery, toteż czytając tę powieść, możemy wraz z jej bohaterami przemierzać Sokołowsko, okoliczne szlaki i atrakcje, m.in. szczeliny wiatrowe na Hohe Heide (dziś Lesista Wielka). Jak wskazuje podtytuł, powieść utrzymana jest w klimacie horroru, lecz trzeba też ją czytać poprzez nawiązania do Czarodziejskiej góry Tomasza Manna oraz zwracać uwagę na treści feministyczne i ekologiczne.
Bohaterka powieści kryminalnych Agnieszki Jeż, komisarz Sonia Kranz, kieruje komisariatem policji w Mieroszowie, samotnie wychowuje nastoletnią córkę i romansuje z Pawłem Dębskim, który od niedawna mieszka w Sokołowsku. Poruszając się pieszo lub samochodem marki fiat 500, przemierza drogi między Mieroszowem, Kowalową, Unisławiem, Sokołowskiem oraz Wałbrzychem i tropi sprawców zbrodni popełnianych w tej okolicy. Powieść Pastwa nawiązuje do niektórych wątków Gorzko, gorzko Joanny Bator i dlatego umieszczono ją w ramach trasy VIII A, lecz również pozostałe kryminały z serii Sprawy Soni Kranz wiążą się z tą przestrzenią. .
OPIS TRASY IV
, Cytaty z “EMPUZJON” do ścieżki literackiej 1. Przyjazd do Sokołowska ,... Ów Wojnicz przemierza teraz halę główną dworca w Dittersbach, które leżało niedaleko Waldenburga, idzie niepewnie przez ponure wysokie pomieszczenie, w którym na najwyższych gzymsach zapewne mieszka echo…”. Sprawdza na wielkim zegarze godzinę - póżna, to ostatni pociąg z Breslau.” W końcu po jakichś trzech kwadransach, wynurzają się z cienia lasu i wjeżdżają w zaskakująco płaską dolinę, nieoczekiwany tutaj płaskowyż między zalesionymi górami. - Görbersdorf - odzywa się nagle wożnica ( …). Bryczka skręca teraz w boczną wąską dróżkę wzdłuż strumienia, mija mostek (…). W końcu staje przed sporym drewnianym budynkiem o przedziwnej architekturze, która przywodzi na myśl dom z zapałek tyle tam werand, balkoników i tarasów. Pod oknami pierwszego piętra widnieje piękny napis szwabachą wycięty: Gasthaus für Herren (Zajazd dla Panów). 2. Położenie geograficzne Sokołowska (Görbersdorfu) Na Śląsku Pruskim o ćwierć mili od granicy Czech, o 11 mil na południowy zachód od Wrocławia, w długiej dolinie ciągnącej się ze wschodu na zachód pomiędzy Riesengebirge (Karkonosze) i Adlergebirge (Góry Orlickie) leży w powiecie waldenburskim nad rzeką Sztejna urocza wioska Görbersdorf, słynna od lat kilkudziesięciu jako stacja klimatyczna górska dla chorych piersiowych. Poziom Görbersdorfu jest wzniesiony na 570 metrów nad powierzchnią morza, w pasie, który nauka lekarska nazywa ,,wolnym od suchot”. Otaczające go góry dosięgają 900 metrów. Osłaniają one wieś i jej zakłady lecznicze od wiatrów, które dochodzą tu osłabione; stąd panuje tu cichość powietrza jak rzadko w której dolinie. 3. Spacery po Sokołowsku “W samym Sokołowsku nie było wiele tras spacerowych, oprócz wytyczonego przez kuracjuszy szlaku deptakiem od sanatorium w górę wsi. Idąc nim mijało się miły dla oka mały kościółek, a za nim kilka wznoszących się wzdłuż głównej ulicy okazalszych domów z własnymi nazwami: Villa Eliza, Villa Szwajcaria, Villa Adelajda i temu podobne. Przy kościele droga rozwidlała się. Można było skręcić w prawo i iść przez park obok niedużej pijalni wód aż do maleńkiej cerkwi…. Za cerkwią znajdowały się dwa stawy…potem zaś przy drodze znowu kilka willi oraz elegancka restauracja…Jeśli wybór padł na drogę wprost- szło się wciąż pod górę, przekraczając wijący się strumień kilka razy niezliczonymi mostkami, a potem kładkami….Ostatni domek był dość pokażną leśniczówką z bali…Ubity trakt zmieniał się tu w kamienistą wąską drogę…”. https://www.google.pl/maps/dir/Przystanek+autobusowy,+Soko%C5%82owsko/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82+pw.+Matki+Bo%C5%BCej+Kr%C3%B3lowej+%C5%9Awiata,+Parkowa+1,+5 4. Kostnica ,,Idąc dalej, zobaczyli czterech pielęgniarzy niosących trumnę z kurhausu do kostnicy - podłużnego, niskiego budynku obok sanatorium, który miał być prosektorium…” Przystanek autobusowy, Sokołowsko do Budynek dawnej kostnicy – Mapy Google 5. Cmentarze ,,…najbliższe cmentarze są we Friedlandzie (Mieroszów) i Langwaltersdorfie (Unisław Sląski) i tam wozi się ciała….” 6. Grobowiec dr Brehmera ” Wspięli się teraz nieco wyżej, ponad stawy, gdzie otworzyła się przed nimi piękna alejka wysadzana tujami, u której końca stała nieduża budowla przypominająca niewielką kaplicę”. “-Bo to jest grobowiec. Tu kazał się pochować doktor Brehmer, właśnie to miejsce wybrał sobie, żeby nawet po śmierci mieć zakład leczniczy na oku. Stąd wszystko pięknie widać”. https://www.google.pl/maps/dir/Grobowiec+Brehmer%C3%B3w+-+Ruiny,+Soko%C5%82owsko/Przystanek+autobusowy,+58-350+Soko%C5%82owsko/@50.6838681,16.2273147,17z/data=!3m1!4b1!4m13!4m12!1m5!1m1!1s0x470e59aaf37e9ed1:0x3a641ec911ecd7a2!2m2!1d16.228537!2d50.6828646!1m5!1m1!1s0x470e5923f289eed7:0xdbfc74dd88dfe7f8!2m2!1d16.2293882!2d50.6848179?entry=ttu 7. Cmentarz w Langwaltersdorfie (Unisław Śląski) “Jechali wzdłuż górskiej rzeki, na której zapobiegliwi mieszkańcy utrzymywali stawy, gdzie hodowano biedne pstrągi.” “Teraz dopiero można było uświadomić sobie, jak niezwykłe jest położenie tej wsi wjeżdżało się tu bowiem pod wiaduktem kolejowym, przez dość wąski przejazd, w którym ledwie mogą wyminąć się dwa konne wozy…”Za tą bramą rozpościerał się właściwy Görbersdorf i cała dolina usadowiona ponoć nad wielkim podziemnym jeziorem, między górami gęstymi, choć niezbyt wysokimi.” ”Cmentarz w Unisławiu Śląskim był stary i ciasny, nieobliczony zapewne na zmarłych z sanatorium, którego tu jeszcze nie było, gdy zakładano nekropolię; zaraz zabraknie na nim miejsca. Leżał przy smukłym kościele prawie na skrzyżowaniu dwóch wybrukowanych dróg, z których jedna wiodła do Waldenburga, a druga szerokim, jasnym płaskowyżem przez Nieder Wüstegiersdorf (Głuszyca) do Glatzu (Kłodzko)” 8. Mieszkańcy kurhausu. ” -Wiesz, drogi przyjacielu, że w kurhausie jest sprawiedliwie: są dwa oddziały, dla chorych pierwszej i drugiej klasy. Kuracja pierwszych z pomieszkaniem od dwustu czterdziestu do trzystu marek na miesiąc, w zależności od pokoju, a tych drugich od stu trzydziestu do stu sześćdziesięciu marek. Jest także projekt utworzenia klasy trzeciej dla zupełnie biednych…”. 9. Opis głównego gmachu sanatorium i innych kurhausów. “Wielki gmach sanatorium było widać jak na dłoni prawie z każdego miejsca w Görbersdorfie. Jego mury z czerwonej cegły pięknie lśniły w jesiennym słońcu, a ostre wieżyczki, udawały gotyk…”. “Ogromny budynek wyglądał dość absurdalnie w tej głębokiej dolinie, wśród niezamożnych domostw tutejszych mieszkańców oraz kilku okazałych willi uzdrowiska rozrzuconych na zboczach, wybudowanych jakby na zapas jako części osady, która dopiero tutaj powstanie w przyszłości” “Miasteczko było tak schludne i ładne, że przypominało rysunek z puszki pierników, które Wojnicz dostał kiedyś od stryja - śliczne kształtem domy, a w oknach koronkowe firanki, w drzwiach piękne klamki, przed domami płotki, kwiatki, szyldziki, wszystko zadbane i odsprzątane”. Kilka domów zbudowano z myślą o kuracjuszach, szczyciły się więc ozdobnymi balkonami,wykuszami tarasami, niektóre w szwajcarskim stylu, z drewnianymi, pięknie ozdobionymi gankami i werandami. Fascynowały go rozrzucone w parku kurhausy. Najstarszy, zwany Weiβes Haus, liczył 20 pokoi i był pierwszym budynkiem całego zakładu przyrodoleczniczego, założonego przez szwagierkę doktora Brehmera, która bez powodzenia próbowała tutaj w połowie XIX wieku uprawiać wodolecznictwo.” “Bliżej ulicy stał wielki Altes Kurhaus- otwarty w 1863r., liczący 40 pokoi. Powstały pózniej Neues Kurhaus użyczał pacjentom z całego świata 70 pokoi, a w piwnicy północnego skrzydła mieścił inhalatorium i prysznice do kąpieli leczniczych w zimie. Oba budynki zostały zręcznie połączone przeszklonym pasażem, w którym urządzono ogród zimowy i czytelnię” ” W Villi Rosa, którą szczególnie sobie Wojnicz upodobał w czasie spacerów, były pokoje dla lżej chorych” “Podobało się Wojniczowi, że oprócz tych pięknych i wystawnych obiektów dla zamożniejszych kuracjuszy Göbersdorf miał także Volksheilstätten - Abteilung, czyli oddział leczniczy dla ludu- miejsca …z dala od głównego terenu, rozrzucone po wsi w prywatnych domach”. https://www.google.com/maps/dir/Przystanek+autobusowy,+58-350+Soko%C5%82owsko/Sanatorium+Grunwald+w+Soko%C5%82owsku,+Soko%C5%82owsko/@50.684665,16.2295432,18z/data=!3m1!4b1!4m14!4m13!1m5!1m1!1s0x470e5923f289eed7:0xdbfc74dd88dfe7f8!2m2!1d16.2293882!2d50.6848179!1m5!1m1!1s0x470e59b430696377:0xe11f00eb55c631cc!2m2!1d16.2323656!2d50.6846522!3e2?entry=ttu 10. Świątynia Humboldta. “Powyżej willi (Rosa) znajdowała się świątynia ku czci Humboldta z jego popiersiem; za życia Brehmera w lecie w niewielkiej muszli niedaleko owej świątyni odbywały się koncerty”. Obecne ruiny świątyni Humboldta. Villa “Rosa” w pobliżu Świątyni Humbolta. Przystanek autobusowy, Sokołowsko do Pawilon Humboldta – Mapy Google 11. Nalewka Schwarmerei ” Nalewka smakowała rzeczywiście egzotycznie - była słodka i gorzka jednocześnie., przy tym ostra, jak słynne Sieben - Krauter (nalewka z siedmiu ziół, m.in.piołun, lubczyk, kwiat mniszka, lukrecja, dziurawiec, litwor, kwiat kasztanowca itd.), do tego czuło się w niej jeszcze jakiś posmak mchu, lasu, czegoś jak piwniczne drewno i jak lekko spleśniałe jabłka” ” Chodziliby z Rajmundem na grzybki kapturowe zalewali je alkoholem i produkowali Schwarmerei.”. 12. Szczeliny wiatrowe ” Obiecał, że po pogrzebie (pochówek Opitzowej)....,będzie wyprawa na jeden ze szczytów na Hoche Heide (Lesista Wielka, 851m n.p.m), gdzie kuracjusze zobaczą wielką atrakcję tych okolic: szczeliny wiatrowe…” “Siwy Lew z Królewca i pan August weszli w spór na temat pochodzenia tego fenomenu geologicznego: czy szczeliny są rezultatem procesów wulkanicznych, czy wietrzenia skał. https://trasygorskie.pl/lesista-wielka-lesista-mala-gory-kamienne/ Komentarz autorki opracowania: Obecnie na północno - wschodnich stokach, istnieje system trzech, prostopadłych szczelin o głębokości ok. 5 metrów, powstałych na skutek erozji w tuflach porfirowych noszących nazwę szczelin wiatrowych. Powietrze wypełniające szczeliny ma przez cały rok temperaturę zbliżoną do średniej temperatury rocznej. 13. Poczta w Görbersdorfie ” Już podczas pobytu w Görbersdorfie, wracając jednego razu ze spaceru, wstąpił na pocztę i kupił kilka kart pocztowych, z których każda była inna, oraz pocztowe marki i zaczął się zastanawiać, do kogo mógłby je wysłać.” Obecnie budynek mieszkalny. 14. Kawiarnia Albynsky’ego w Görbersdorfie ” Nie relacjonujemy kolejnego spaceru spaceru deptakiem w stronę cerkiewki albo dalej, do sanktuarium Humboldta…”.Wojnicz wiedział już, ile skrzynek pelargonii wisi przed kawiarnią Albynsky’ego, która podobno została nazwana Zum Dreimadelhaus na cześć jego córek i ile spluwaczek wypełnionych trocinami stoi przy jego drodze do kurhausu”. ” Był to przytulny lokal o ścianach wyłożonych dębową boazerią,zdobionych widokami gór, jeleni i polowań. Pachniało kawą i grzanym winem.” Komentarz autora opracowania: Obecnie dom nr 32 przy ul. Głównej w Sokołowsku. Przystanek autobusowy, Sokołowsko do Główna 32, Sokołowsko – Mapy Google 15. Cerkiew ” Cerkiew, do której wybrał się po prostu po paru dniach w towarzystwie mieszkańców pensjonatu, okazała się zdumiewająco mała, wielkości kaplicy i może dlatego Wojniczowi wydawała się przytulna (apetyczna!), mimo, że ściany zostawiono nagie, drewniane, niczym nieozdobione....” ta wydała mu się elegancka i egzotyczna. Wynajęty śląski architekt starał się dopasować cerkiewkę do architektury sudeckiej…”. ” Dowiedział się, że cerkiew zbudował pewien bogaty rosyjski pacjent dla swych ziomków, by mieli gdzie się modlić w czasie kuracji”. https://www.google.com/maps/dir/Sanatorium+Grunwald+w+Soko%C5%82owsku,+58-350+Soko%C5%82owsko/Cerkiew+%C5%9Bw.+Micha%C5%82a+Archanio%C5%82a+w+Soko%C5%82owsku,+Parkowa,+Soko%C5%82owsko/@50.6839007,16.2310835,16z/data=!3m1!4b1!4m14!4m13!1m5!1m1!1s0x470e59b430696377:0xe11f00eb55c631cc!2m2!1d16.2323656!2d50.6846522!1m5!1m1!1s0x470e5a27db6fd72f:0x98f5a13ad2225faf!2m2!1d16.2392147!2d50.6825682!3e2?entry=ttu Opracowała : Irena Żyżyńska . . .
CYTATY
